De kunst van het loslaten

Over vervreemding en verantwoordelijkheid

Het vertrouwen van de burger in de overheid is historisch laag en daalt nog steeds. Twee op drie burgers vertrouwt de overheid niet meer. Er is een gapende kloof tussen burger en politiek. Zie het ‘Ja’ tegen Pim en het ‘Nee’ tegen Europa. De boodschap is begrepen. Daarom ‘luisteren’ politici tegenwoordig. Wouter Bos zit met een tv-ploeg in het koffiehuis. Om te horen wat ‘de mensen’ willen. Ambtenaren gaan met een schrijfblok de straat op. Om te noteren wat ‘de burger’ verlangt. Raad eens wat er op die schrijfblokken staat: ‘Laat me met rust!’, ‘Doe niet zo moeilijk’, ‘Waar bemoei je je mee?’, ‘Maak het niet nog ingewikkelder!’.

Vrolijk maken
Zijn politici en ambtenaren dan zelf geen burger? Hebben ze zelf geen last van de bedilzucht en de regelziekte? Blijkbaar niet. Leven de mensen die dit land besturen dan in een andere wereld? Blijkbaar wel. Want politici en ambtenaren zijn in staat om beleid en regels te bedenken waar ze zelf niet het lijdend voorwerp van zouden willen zijn. Maar de schooljuf van hun kinderen is dat wel. En de verpleegster van hun oude grootmoeder ook. En de agent met een prestatiecontract ook. Onlangs weer de regelgeving over het gevaar van zonnebrand. Iedereen die werkt moet een petje op. Toch maar weer teruggedraaid. Binnenkort schrijft een overijverige beleidsmaker dat zonneschijn moet worden verboden! Kunnen we ons daar weer vrolijk (of boos) over maken.

Vervreemding
Het gaat ondertussen wel over het ontbreken van aansluiting tussen degenen die besturen en bestuurd worden. Over het gebrek aan betrokkenheid van bestuurders bij de werkelijkheid van degenen die ze besturen. Uiteindelijk gaat het over vervreemding. Vervreemding, een groot woord? Klopt, het gaat ook over grote zaken. Over wonen, leren, zorgen. En over veiligheid en samenleven. In de loop van de twintigste eeuw hebben we de organisatie ervan bij de overheid gelegd. De samenleving is ‘bovenover’ geregeld. Dan kan iedereen hetzelfde krijgen. Op die gelijkheid hebben we recht. Want iedereen heeft recht op hetzelfde. Want anders is het ‘niet eerlijk’.

Onmogelijke opgave
Het effect is heel veel regels, heel veel ambtenaren en heel veel bemoeizucht. En het ergste, heel veel afwenteling op het collectief. Want we voelen geen verantwoordelijkheid meer. Die hebben we weggegeven – aan de overheid. Die kon het beste regelen hoe we wonen, werken, leren, gezond zijn, hoe we leven. We hebben de overheid verantwoordelijk gemaakt voor ons eigen leven en voor ons persoonlijk geluk. Maar dat kan helemaal niet. Een instantie buiten jezelf kan er niet voor zorgen dat jij tevreden en gelukkig bent. Geen wonder dat er geklaagd wordt over de overheid! Het is domweg een onmogelijke opgave. Want de overheid kan niet verantwoordelijk zijn voor een bejaarde vrouw die een week dood in haar huis ligt. De overheid kent namelijk geen mensen. Mensen kennen mensen. Alleen mensen kunnen voor elkaar zorgen.

Lekker makkelijk
Het effect van dat ont-menselijkende ‘bovenover’ regelen is dat de overheid het nu gedaan heeft. En de politiek. Want dat is in de ogen van de meeste mensen een-en-hetzelfde. Logisch, want zowel ambtenaar als politicus hebben de neiging om - met de beste bedoelingen! - het voor een ander te gaan regelen, en daarmee verantwoordelijkheid over te nemen. Verantwoordelijkheid voor het leven van een ander. Het onbedoelde effect is dat een ander niet meer zelf hoeft na te denken. En daar zijn we aan gewend geraakt. Er wordt voor ons gedacht. En daar klagen we dan over. Lekker makkelijk! En maar schelden: ‘Allemaal zakkenvullers’.

Het is nooit goed
Met zulke huizenhoge verwachtingen is het is natuurlijk nooit goed. De overheid kan niet in het diepst van onze ziel schouwen en daar waarnemen wat we eigenlijk het liefst zouden willen. Dat zullen we zelf moeten doen! Ophouden het onmogelijke te verwachten van overheid en politiek. De boosheid over de invoering van het nieuwe zorgstelsel is een mooi voorbeeld van wat ons te wachten staat als de overheid los gaat laten. Als we zelf gaan beslissen over ons eigen leven en welzijn. Als we persoonlijke keuzes gaan maken over wat ons direct aangaat: dan komt het heel dichtbij, dat betekent verantwoordelijkheid nemen.

Te moeilijk!
Verantwoordelijkheid dragen voor je eigen leven. Terwijl we dat niet gewend zijn. Want terwijl we boos zijn over alle regels schrikken we ons een hoedje als we zelf moeten gaan nadenken. En dat betekent niet alleen weten wat je zelf wilt maar ook rekening houden met een ander. Zie de kruispunten met stoplichten die – jazeker, door de overheid! – worden vervangen door rotondes. En de nieuwe stadspleinen waar auto’s en fietsen tussen de voetgangers rijden. Dat blijkt zonder ongelukken te kunnen. Maar toch, het is voor veel mensen helemaal niet leuk om zelf iets te moeten doen terwijl er tot nu toe voor je gezorgd is. De eerste reflex is dan te zeggen dat je het niet kunt en dat het te ingewikkeld is: ‘Te moeilijk..!’. Maar in het geval van het nieuwe zorgstelsel beginnen veel mensen door te krijgen dat je gewoon kunt blijven bij de verzekering waar je al bent. En je huidige verzekeraar helpt je maar al te graag bij het invullen van het formulier (alweer een!) van de ziektekostentoeslag. In Friesland kwam het regionale ziekenfonds bij de mensen in de dorpen langs. Over klantenbinding gesproken.

Met rust laten
Vertrouwen is het sleutelwoord. Vertrouwen van de overheid in de burger. En vertrouwen van de burger in zichzelf. Zelfvertrouwen dat sterker wordt naarmate het beter lukt om op eigen benen te staan. Zo kan het vertrouwen van de burger in de overheid weer groeien - als de overheid in staat is om vertrouwen aan de burger te geven. Dat betekent zo min mogelijk in de weg lopen, ruimte geven, met rust laten. Een duidelijk kader geven en daar consequent naar handelen – op afstand handhaven in plaats van dagelijks betuttelen. Zo kunnen we de negatieve spiraal van dalend vertrouwen van de burger in de overheid stoppen. De kunst van het loslaten.

Posted in: