Reaguurders ervaren een gebrek aan macht over hun eigen leven. Hen beschimpen om de manier waarop ze hun zorgen uiten, is dan wel het laatste dat we moeten doen.
'Allemaal nette mensen', denk ik als ik binnenkom bij een Politiek Café van ProDemos. We gaan het hebben over 'reaguurders'. Welkom op een avondje over het volk, waar dat volk zelf niet bij is. Het doet denken aan een studiebijeenkomst van antropologen. Of een D66-congres. Hoogopgeleid, vooral hoogopgeleid.
Lekker elitair stukje tot zover. Ironie als wapen van iemand die denkt dat-ie geletterd is. Maar dat denken de reaguurders ook. Die voelen zich ook goedgebekt. En sinds kort schrijven ze op wat ze anders alleen maar zeiden. Nou ja, schrijven. Ze kloppen het in. Zonder spellingscontrole, zo te zien. Geen 545+ score voor de CITO-toets. Zoals wij van onze kinderen gewend zijn.
Huppakee, weer grappig ten koste van anderen! Maar wat maakt het uit? Ze lezen dit toch niet, een blaadje van het wetenschappelijk bureau van de meest hoogopgeleide partij van Nederland, dat toch alleen maar wordt gelezen door zzp-consultants en beleidsambtenaren.
Daar in het Politieke Café zaten twee bijzonder beschaafde mensen voor de zaal, Alexander Pechtold en Bas Heijne. De partijleider, mild en gelouterd, noemt het reaguren "een wat onhandige schreeuw om aandacht". En de columnist ziet nog wel een lichtpuntje. Dat bijvoorbeeld de voorgenomen benoeming van Guido van Woerkom tot Nationale Ombudsman niet doorging nadat hij in de sociale media was afgemaakt. Niet zo netjes natuurlijk. Maar, zei Heijne: "Soms is het gewoon de waarheid die aan het licht komt. Uit alle interviews die hij heeft gegeven, bleek dat hij volledig ongeschikt was voor deze functie."
Wat zegt Bas Heijne daar nou? Dat de waarheid aan het licht komt? Wiens waarheid? Die van hemzelf. En dan is een openbare terechtstelling wel geoorloofd? Blijkbaar wel. Maar laat dat nou net de redenering zijn die reaguurders ook gebruiken. Die zullen wel eens even zeggen hoe het zit. Recht voor z’n raap, zoals je dat ook thuis, op straat of langs het veld zegt. En wat is dan het verschil tussen "volledig ongeschikt voor zijn functie" en "wat een ongelofelijke lamlul"? De vorm, niet de inhoud.
Die avond ging het dus over de vorm. Die beschaafde vorm waar heel veel mensen domweg schijt aan hebben. Altijd al gehad, maar dat hoorde je niet. De 'opstand der horden' revisited? Dat klinkt lekker dramatisch, en het is natuurlijk ook vet om hier Ortega y Gasset (ken je klassieken!) aan te halen. Maar misschien is er toch iets anders gaande. Zoals Paul Frissen ooit opmerkte: "De Tokkies beleven nu hun jaren zestig." Iedereen eist nu dezelfde rechten op, iedereen claimt zijn eigen vrijheid en zijn eigen ruimte, iedereen mag meepraten. Democratie, weet je wel? Zelfbeschikking. Individuele ontplooiing. Waar D66 ooit voor is opgericht. En hoe reageren we? Zoals je van de machthebbers en de elite mag verwachten. Afhoudend en afwijzend. Want de vorm deugt niet. We vinden het onbeleefd en onbeschaafd.
Maar wat is meer zorgelijk stemmend? De toon van de reaguurders? Of de reactie van de heersende klasse? Allebei even zorgelijk natuurlijk. Alleen ga je aan het eerste niets veranderen. Mensen braken nu via hun toetsenbord uit wat tot voor kort binnen de muren van huis, werk, kroeg en club bleef. Nu is het dankzij de onvolprezen sociale media out in the open. Maar de teleurstelling is al ingebakken. Want helaas, bijna niemand leest hun reacties. Ja, er worden zorgelijk stemmende avonden voor zorgelijk gestemden over belegd. Maar die gaan over de vorm. De inhoud – hun mening! – valt in een peilloos diep gat. Je hoeft niet hoogbegaafd te zijn om te begrijpen dat jouw stemt domweg niet meetelt. Al zegt de politiek – net als je baas, de dokter en al die andere boven je gestelden – natuurlijk van wel. Je wantrouwen wordt dagelijks gevoed.
Waarmee gezegd lijkt dat we het hier over een intelligentieprobleem hebben. Maar het ligt iets subtieler. Het is een machtsprobleem. Politieke macht, sociale macht. Macht over de wereld om je heen begint met macht over je eigen leven. Locus of control. Wie bepaalt jouw leven, jijzelf of je omgeving? Dat is de onderliggende vraag, en daarmee ook de scheiding tussen mensen. De reageerders overkomt het leven. Ze voelen zich er niet tegen opgewassen. Maar dat is niet aan intelligentie of status gebonden. Was het maar zo simpel. Een analfabete kamper kan bijzonder zelfbewust zijn, terwijl een ict'er met een PhD een groot gebrek aan eigenwaarde kan hebben.
Het zijn de mensen die zeggen "ik heb vertrouwen in mijzelf, het leven en de toekomst" tegenover de mensen die daar een stuk minder zeker van zijn. En die scheiding loopt dwars door de bekende sociologische stratificaties heen. Dus vergeet de tegenstellingen hoog- en laagopgeleid, stad en platteland, elite en volk. Je besef van meer of minder macht over je leven bepaalt je levenshouding, inclusief de aard van je reacties. En niet te vergeten je stemgedrag – ook een vorm van reageren.
Terug naar het keurige avondje in het Politiek Café. Wat willen reaguurders? De partijleider van D66 zegt dat ze aandacht willen. Maar het is geen schreeuw om aandacht, was het maar zo makkelijk. Het is een schreeuw om rechtvaardigheid, die verder gaat dan een schreeuw om meer inkomen of snel geholpen worden in de zorg. De aanvoerders van het om zich heen grijpende "Tegen!" voelen zich tekortgedaan en verongelijkt. Maar eigenlijk zeggen ze: "Ik ben bang – bang voor anderen en bang voor de toekomst. Ik wil me beschermd voelen. Ik ben gewend dat de overheid daarvoor zorgt, maar dat doet ze niet. En daarom ben ik boos. Dus iedereen die nu veiligheid en zekerheid belooft, kan op mijn steun rekenen."
En daar staan we dan, wij van D66, met ons geloof in de eigen kracht van mensen. We hebben werkelijk geen idee – want wij zijn nu eenmaal succesvol.
Deze column verscheen in juli 2016 in de rubriek De knuppel in het hoenderhok van IDEE, het magazine van de Mr. Hans van Mierlo Stichting, het wetenschappelijk bureau van D66.
