Alleen tachtigjarigen kunnen zich een heftiger economische crisis herinneren dan we nu meemaken. Alle reden om de oude links-rechts tegenstellingen opzij te zetten en te komen met oplossingen die verbinden in plaats van verdelen. In de verkiezingscampagne leek het daar niet op. Eigenbelang was het uitgangspunt. Het bestaande werd verdedigd: hoge renteaftrek, lage huur, vroeg met pensioen, weinig studieschuld en goedkope zorg. Inspelen op de angsten van de kiezer. Een crisis van deze omvang los je niet op met denken vanuit eenzijdig belang. Dat is hoe de crisis is ontstaan, vanuit het eigenbelang van velen. En eigen belangen zijn niet alleen de oorzaak van de huidige financiële en economische crisis, maar evengoed van de klimaatcrisis, de energiecrisis en de voedselcrisis. De balans is zoek. Het gaat nu om het herstellen van een gezond evenwicht, economisch en ecologisch.
Denken in termen van links en rechts zet de zaak nodeloos op scherp en doet de werkelijkheid geen recht. Leefden we maar in zo’n eenvoudige en overzichtelijke wereld. Kon je maar zeggen wie er gelijk heeft. Iedereen heeft gelijk, afhankelijk van zijn positie en perspectief. Niemand wil duurder uit zijn, niemand wil er op achteruit gaan. Iedereen wil meer en beter. Toch moet er ingeleverd worden – om het met z’n allen weer beter te krijgen.
De kunst is om de rekening niet eenzijdig af te wentelen. Het helpt niet om anderen de schuld te geven van de huidige crisis, te wijzen naar de overheid of de bankiers – zoals een paar jaar geleden naar de politiek. Het is niemands schuld, we hebben er allemaal aan meegedaan. Elkaar bij het zoeken van een uitweg als tegenstanders zien is verlies van tijd en energie. Begrip voor elkaars redelijke wensen en verlangens is de sleutel.
CDA, PvdA en Chisten Unie hebben bij de kabinetsformatie drie jaar geleden een wonderlijk voorbeeld gegeven. In Beetsterzwaag was het zo dat als iemand iets niet wilde het ook niet gebeurde. Als je hard genoeg ‘Au!’ riep, ging het niet door. En dan mocht de ander ook iets noemen wat hij niet wilde. Dat heette dan een compromis. Kletskoek! Dat is negatieve uitruil. Een veto op hervormingen. En ondertussen werd het steeds lastiger om te doen wat nodig is.
Bij de collegevorming in gemeenten begint iets van redelijkheid zichtbaar te worden. Brede coalities, gebaseerd op ‘Ja’ in plaats van ‘Nee’. Onderhandelingen waarin elkaar iets gegund wordt. Waar iets te winnen valt voor iedereen. Dat geeft een stevige basis. Een ander iets gunnen heeft toekomst. Ruimte geven aan ieders redelijk belang.
Bovendien, de maatschappelijke vraagstukken hangen samen. Door positief uitruilen kan er weer beweging ontstaan. Neem het wonen. Je kunt het probleem van ‘scheefwonen’ niet aanpakken als je de mensen die nu te goedkoop huren geen zicht biedt op een betaalbare koopwoning – die er nu niet zijn door de prijsopdrijvende werking van de hypotheekrenteaftrek. Je kunt pas ingrijpen in de huurmarkt als je tegelijkertijd ook de koopmarkt aanpakt, en andersom. In dit voorbeeld hebben PvdA en VVD allebei gelijk... voor de helft. We moeten voor iedereen in onze samenleving zorgen. Niet alleen voor mensen die het moeilijk hebben maar ook voor mensen die het goed doen. En je moet ook aan beide kanten aanpakken wat er niet klopt.
Eenzijdige oplossingen werken niet meer. De optelsom wel. En let wel: een ander iets gunnen gaat niet over aardig zijn. Het betekent over je eigen schaduw heenstappen. Vanuit het besef dat duurzame oplossingen nooit eenzijdig zijn en altijd een groter belang dienen. Politici die nu nog met eigen belang bezig zijn hebben het niet begrepen. Stop met die platte belangenbehartiging. Begin met groter denken, en handel daarnaar. ‘Wees niet bang.’
Bijna honderd jaar geleden – in 1917, er dreigde revolutie – werd met de Pacificatie een jarenlange tegenstelling opgelost. De sociaal-democraten gunden de christen-democraten hun bijzonder onderwijs. En de christenen accepteerden algemeen kiesrecht voor mannen, de wens van de socialisten. Ze waren in staat zichzelf te overstijgen en hun angst voor elkaar te overwinnen. Het was een vrijzinnig-democraat, Cort van der Linden, die de partijen bij elkaar bracht. Voor herhaling vatbaar.
Frank van Mil is hoofd Kenniscentrum D66, het wetenschappelijk bureau van deze partij; André Meiresonne is trainer, spreker en schrijver.
Verschenen in: Trouw / Podium, 21 juni 2010
