[Toelichting: Dit stuk schreef ik toen ik boos was. Zie ik achteraf. Ik kan besluiten het niet te plaatsen: de toon is niet liefdevol genoeg. En toch, ik weet dat er mensen zijn die zeggen: precies de spijker op z'n kop. Misschien kan de toon toch werken, juist omdat ie veel te confronterend is. Als mij dat gebeurt vind ik dat niet leuk. Maar soms werkt het wel, als ik heel eigenwijs ben. Dus deze is voor mensen met net zo'n hard hoofd als ik. Het komt uit een goed hart. Vind ik zelf.]Wat gebeurt er eigenlijk met je als de koers van je bank ineens, zomaar keldert? Terwijl jij weet dat je bedrijf nog steeds hetzelfde bedrijf is als gisteren, als vorige week, vorige maand. Ineens vindt iemand, of veel iemanden, jou minder waard, zelfs veel minder waard. Dan ben je toch geneigd jezelf ook minder waard te vinden. Net zoals je jezelf meer waard vond toen anderen jou veel waarde toekenden. Zelfs heel veel waarde. Toen je gevierd was, toen het niet op kon. En nu ben je ineens van minder waarde. Minderwaardig. Voor een grijpstuiver te koop. Alleen de overheid wil je nog redden. De overheid waar je altijd wat lacherig over deed. Misschien vond je die ambtenaren wel wat minderwaardig. Nu ben je zelf een ambtenaar. Feitelijk. Maar was je dat al niet? Overheid en banken, wie is er meer bureaucratisch? Doen ze voor elkaar onder?
‘Dit is onze bank’ bleek ook al niet te kloppen. Dat werd in een klap duidelijk toen de hedge funds langskwamen. Je was helemaal geen baas in eigen huis. De aandeelhouders bleken de baas. En die deden wat je kunt verwachten maar waar niemand op rekende: dollars in de ogen en voor grootste gewin gaan. Een aandeelhouder is een belegger. Vroeger heetten dat speculanten. En veel mensen die in beursfondsen beleggen zijn gewoon speculanten. Mensen die ergens geld insteken met als enig doel om in zo kort mogelijke tijd zoveel mogelijk geld te verdienen. Niets mis mee. Gewoon kapitalisme.
Maar je komt van een koude kermis thuis als je denkt dat aandeelhouders het beste met jou en je bedrijf voorhebben. Of als je denkt dat het jouw bedrijf is. Niet dus. Het heet op de balans niet voor niets: vreemd vermogen. Niet eigen vermogen maar vreemd vermogen. En vreemd vermogen gedraagt zich ook heel vreemd. Althans in jouw ogen. Uiteindelijk bleek het niet om jouw welzijn en jouw voortbestaan te gaan maar om hun centen. Dat was schrikken. Dat is de betekenis van aandeelhouderswaarde: jouw waarde in de ogen van de aandeelhouder. En die kijkt echt niet naar jou als organisatie, als samenhangend geheel, als verband van mensen. Aandeelhouders zien iets dat geld verdient, voor hen. Een moneymaking machine. Niks mis mee, gewoon kapitalisme.
Maar wil je dat ook? Want het knaagt aan je eigenwaarde: ineens ben je niets meer waard. Omdat de aandeelhouder dat vindt. Alleen maar omdat hij even niet genoeg aan je denkt te kunnen verdienen. Die aandeelhouder blijkt niets met jou of met jouw bedrijf te hebben. Hij heeft iets met zijn eigen portemonnee. Kun je dat een aandeelhouder kwalijk nemen? Nee, natuurlijk niet! Jij wilde zo graag geloven in zijn goede bedoelingen. Jij wilde leven in de illusie dat dit jouw bedrijf was. En ondertussen had iedereen het over aandeelhouderswaarde. Niet begrijpend wat dat betekende: het draait allemaal om de aandeelhouder. Niet om jouw werk maar om zijn geld.
Alle nadruk op aandeelhouderswaarde maakt de aandeelhouder de baas. En we hebben nu gezien wat dat doet. Vreemd geld dat zich vreemd gedraagt. Bezig met ogenschijnlijke waarde, in de ogen van de aandeelhouder. Niet in de ogen van de klanten, van de medewerkers, of van de omgeving. Geld van ver weg, geld dat geen enkele band heeft met het bedrijf zelf. Geld zonder verbinding. Waar dat in zijn uitwassen toe kan leiden hebben we gezien: totale vervreemding. Mensen die toevallig veel geld hebben - of erger: het niet ineens hebben maar er alleen maar handig mee zijn - zijn zomaar, ineens, de baas. En kunnen jouw bedrijf zomaar, ineens, ten gronde richten omdat zij daar geld mee kunnen verdienen. Vreemd geld doet vreemde dingen. En dat heb je misschien zelf ook wel gedaan, toen het nog goed ging. Dat wil zeggen toen jij er ook van profiteerde. Je begreep het misschien zelf ook niet maar je verdiende onwaarschijnlijk veel geld.
En nu? De eerste ballonnen zijn lekgeprikt, en ze blijven doorgeprikt worden tot ze echt allemaal leeg zijn. Het gaat nu over werkelijke waarde. En werkelijke waarde heeft alles te maken met eigenwaarde. Eigenwaarde is niet koersgevoelig. Daar kun je niet mee speculeren. Die is niet afhankelijk van de luimen van een ander. Om je eigenwaarde te kunnen ervaren en bepalen is het eerst nodig je niets meer aan te trekken van wat anderen van je vinden. Dan kun je je eigen plan trekken. Dat dwingt respect af. Weten wie je bent. Weten wat je wilt. Doen wat je kunt. Waar sta je voor? Onafhankelijk, autonoom, soeverein. En dan je vrienden kiezen. En alleen nog maar geld aannemen van mensen die je kent en die je vertrouwt. Mensen die met jou en jouw onderneming het beste voor hebben.
Dat betekent wel dat je zelf ook ophoudt met wat je aandeelhouders verwijt: greed, hebzucht. Dat betekent je volwassen gedragen. Zelf ook niet in de verleiding komen. Begrijpen dat je niet gelukkig wordt van GSM: geld, status en macht. Maar dan moet je vaak eerst wel goed voor op je bek zijn gegaan. Ophouden met kinderachtige gegoochel, stoppen met flauwe slimmigheid. Perverse prikkels niet meer financiële innovaties noemen. Ophouden elkaar na te praten en elkaar op te jutten. Ophouden met dat schoolpleingedrag. Misschien is dat wel het nut en de opbrengst van de financiële crisis. Dat zou wat zijn.
